Derman serişdelerini öndürmegiň tehnologiýalary barlaghanasy

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Tehnologiýalar merkeziniň Derman serişdelerini öndürmegiň tehnologiýalary barlaghanasy ýurdumyzyň ýerli çig mallaryndan, dermanlyk ösümliklerden ýurdumyzyň ykdysadyýetine, hususan-da, dermançylyk ulgamynda bähbitli boljak dermanlyk maddalary bölüp almak boýunça ylmy-barlag işeri alyp barýar.

Derman serişdelerini öndürmegiň tehnologiýalary barlaghanasy 2020-nji ýylyň maý aýynda “Türkmenstandartlary” Baş döwlet gullugy tarapyndan attestatlaşdyryldy.

Barlaghananyň maksady: Türkmenistanyň çäklerinde bar bolan ýerli çig mallardan, ösümliklerden, minerallardan innowasion tehnologiýalaryň esasynda derman serişdelerini öndürmegiň tehnologiýalaryny işläp düzmekden we olar bilen baglanyşykly ylmy-barlaglary geçirmekden ybaratdyr.

Barlaghananyň öňünde durýan wezipeler:

  1. Dermanlyk ösümlik çig malynyň, ýerli minerallaryň esasynda innowasion derman serişdeleriniň tehnologiýasynyň ylmy esaslaryny işläp düzmek;
  2. Dermanlyk ösümlik çig mallaryndan dürli ekstraktlary taýýarlamak, olaryň fitohimiki barlagyny geçirmek;
  3. Dermanlyk ösümlik çig malynda dermanlyk, kosmetika, parfýumeriýa maksatly häzirki zamanda köp ulanylýan biologiki işjeň maddalary ýüze çykarmak we olary bölüp almak;
  4. Dermanlyk ösümlik çig malyndan bölünip alnan bioişjeň maddalardan, ýerli minerallardan dürli dermanlyk görnüşlerini taýýarlamak;
  5. Dermanlyk görnüşleri taýýarlamakda ulanylýan goşmaçalary ýerli çig mallardan taýýarlamak.

Barlaghananada geçirilýän ylmy-barlaglar:

  1. Dermanlyk ösümlikleriň dürli tradision we häzirki zaman ýokary tehnologiýalara esaslanýan ekstraksiýasy we dermanlyk ösümliklerden ýokary tehnologiýa önümlerini taýýarlamak;
  2. Bioişjeň maddalary dermanlyk ösümlikleriň düzüminden bölüp almak, alnan bioişjeň maddalaryň hil we mukdar barlaglary;
  3. Fitohimiki barlaglar, antioksidant işjeňligini we askorbin turşusynyň mukdaryny kesgitlemek;
  4. Spektrofotometriýa we ýuka-gatlakly hromatografiýa;
  5. Polýarimetriýa, refraktometriýa, kolorimetriýa, titrimetriýa we başgalar.

Barlaghanada häzirki wagta çenli ýerli dermanlyk ösümliklerden biologiki işjeň maddalary tygşytly, ekologiýa zyýansyz usullardan peýdalanyp bölüp almaklyga ýykgyn edilýär. Bu ugry ösdürmek we kämilleşdirmek maksady bilen, Türkmenistanyň Ylymlar Akademiýasynyň Tehnologiýalar merkeziniň Derman serişdelerini öndürmegiň tehnologiýalary barlaghanasynyň hünärmenleri 2015-nji ýylyň 08-nji noýabry– 2016-njy ýylyň 06-njy fewraly aralygynda Koreýa Respublikasynyň Suwon şäherindäki Sungýunkwan uniwersitetinde okuw-kämilleşdiriş saparynda boldular. Dermanlyk ösümliklerden bähbitli biologiki işjeň maddalary bölüp almak boýunça bilimlerini kämilleşdirmek okuw saparynyň esasy maksady boldy.

Kämilleşdiriş okuwy Sungýunkwan uniwersitetiniň farmasiýa mekdebiniň barlaghanasynda, hususan-da, Tebigy önümleriň barlagy (Natural product research) barlaghanasynda, professor Ki Hyun Kim-iň ýolbaşçylygynda geçdi. Okuwyň dowamynda barlaghanada dermanlyk ösümlikleriň himiki düzümini öwrenmekligiň ähli etaplary boýunça amaly sapaklar geçildi we türkmen topragynda bitýän ösümlikleriň himiki düzümi barlanyp, olaryň düzümindäki komponentleri az mukdarda arassa görnüşde bölünip alyndy, olary koreý alymlary bilen bilelikde ýadro-magnit rezonans (NMR) spektroskopiýa enjamynda gurluş analizini geçirmeklik bilen 8 sany biologiki işjeň maddanyň tebigatyny anyklamak başartdy.

Barlaghana 2021-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan hojalyk hasaplaşygyna geçirildi. Şertnamalaýyn esasda ylmy-barlag işleri ýerine ýetirýär. Mysal üçin, TSG we DS ministrliginiň sargydy boýunça “Ýandagyň gury ekstraktynyň ylmy taýdan esaslandyrylan kadalaşdyryjy resminamalaryny taýýarlamak” atly ylmy-barlag işleri alnyp barylýar. Ylmy-barlag işiiň dowamynda ýakymly ysly (ary balynyň ysyny ýatladýan), dürli reňkli ýandagyň gury ekstrakty alyndy. Häzirki wagtda ony standartlaşdyrmak boýunça ylmy-barlag işler alnyp barylýar.

  • Ekstragirlemäniň häzirki zaman ýokary tehnologiýalary arkaly dermanlyk ösümliklerden: ekstraktlary, bioişjeň maddalary bölüp almak;
  • Dermanlyk ösümliklerden bölünip alnan bioişjeň maddalary barlamak: hil, mukdar görkezijilerine;
  • Dermanlyk ösümlikleriň analizlerini geçirmek: fitohimiki barlaglary, antioksidantlaryň işjeňligine, askorbin kislotasynyň mukdaryny kesgitlemek, çyglylygy kesgitlemek, efir ýaglarynyň mukdaryny kesgitlemek;
  • Spektrofotometriýa we ýuka-gatlakly hromatografiýada analizleri geçirmek: ösümlikleriň düzümindäki bioişjeň maddalary identifisirlemek;
  • Polýarimetriýa: krahmalyň mukdaryny kesgitlemek we başgalar;
  • Refraktometriýa: refraktiw indeksi, glýukozany, fruktozany, saharozany kesgitlemek;
  • Kolorometriýa (önümleriň reňkini kesgitlemek): toz, suwuk görnüşli azyk we beýleki önümleriň.